Theo các nhà nghiên cứu, dân tộc Chăm có nguồn gốc từ ​duyên hải Nam Trung Bộ Việt Nam, do những biến động ​lịch sử đã di cư đến nhiều nơi. Ngày nay, người Chăm ​sống ở các tỉnh, thành phố Nam Trung Bộ và Nam Bộ Việt ​Nam, với dân số đáng kể tập trung ở các tỉnh như Ninh ​Thuận, Bình Thuận và An Giang.

Trong di sản văn hóa Việt Nam, dấu ấn văn hóa Chăm thể hiện rõ ở kiến ​​​trúc, điêu khắc (đền chùa, phù điêu, tượng), phong tục tập quán, lễ hội, tín ​ngưỡng, tôn giáo, ngôn ngữ, chữ viết, âm nhạc, nghệ thuật biểu diễn, ​thêu thùa, hoa văn, gốm sứ. .

Văn hóa Chăm là một di sản văn hóa đặc sắc, nổi tiếng ở khu vực Đông ​Nam Á. Nền văn hóa này có hệ thống văn hóa mang tính hệ thống và ​tương đối nguyên vẹn, với các tầng lớp văn hóa nổi bật và chìm đắm, tạo ​nên nền tảng văn hóa truyền thống sâu sắc. Mặc dù trải qua nhiều đổi ​thay và thử thách nhưng người Chăm vẫn bảo tồn được những giá trị văn ​hóa được cha ông truyền lại.

Kho di sản văn hóa

Dọc bờ biển miền Trung, từ Quảng Bình đến Bình Thuận, nơi người Chăm trước đây ​định cư đã để lại những dấu vết văn hóa, chủ yếu là các tháp cổ phủ rêu, như thành cổ ​Lâm Ấp ở Quảng Bình; tháp Bình Lâm, tháp Cánh Tiên, pháo đài Chà Bản, tháp Thủ ​Thiên, tháp Hưng Thành ở Bình Bình; Tháp Nhạn ở Phú Yên; Tháp Ppo Nagar ở Khánh ​Hòa; cụm tháp Hòa Lai, tháp Ppo Klung Garai, tháp Ppo Rome tại Ninh Thuận; Cụm ​tháp Po Dom, tháp Phú Hải ở Bình Thuận...

Đặc biệt ở Quảng Nam có nhiều tháp đa dạng và phong phú nhất, chẳng hạn như khu ​di tích Mỹ Sơn có 71 tháp, hiện nay chỉ còn lại 21 tháp. Ngoài ra còn có tháp Bằng An, ​tháp Chiên Đan, tháp Khương Mỹ...

Ngoài các di tích, văn hóa vật chất của người Chăm còn được thể hiện ở nhiều nghề thủ ​công khác nhau. Theo các nghiên cứu, người Chăm trước đây làm nhiều nghề thủ công ​khác nhau để kiếm sống như làm đồ gốm, dệt vải, đóng thuyền và làm đồ trang sức.

Ngày nay, hầu hết các đồ thủ công này đã bị thất lạc, chỉ còn lại đồ gốm và đất nung. ​Nghề gốm vẫn phát triển mạnh ở Bàu Trúc (Ninh Thuận). Một số nghệ nhân đã chuyển ​sang sản xuất các sản phẩm văn hóa độc đáo như tháp Chăm, đồ trang trí phục vụ du ​lịch. Bàu Trúc còn là điểm du lịch văn hóa của đồng bào dân tộc Chăm tỉnh Ninh Thuận ​được chính phủ đầu tư phát triển.

Người Chăm đã tạo dựng những giá trị âm nhạc, nghệ thuật dân gian độc đáo và ứng ​dụng vào sinh hoạt văn hóa cộng đồng, tạo nên những nhạc cụ đặc sắc như đàn Kanhi, ​trống BaraNưng, kèn saranai, chiêng chiêng... Mỗi nhạc cụ đều thể hiện những giá trị ​văn hóa, âm nhạc riêng biệt, khác biệt. từ các nhóm dân tộc khác.

Trong điêu khắc, Bảo tàng Điêu khắc Chăm và Khu di tích Mỹ Sơn là những ví dụ rõ nét nhất về tài năng nghệ thuật Chăm trong ​điêu khắc.

Các tác phẩm điêu khắc trên đá không hề cứng nhắc mà khá sinh động, đường nét chạm khắc tinh tế, tinh xảo. Mỗi tác phẩm ​nghệ thuật đều thể hiện những vẻ đẹp khác nhau, thể hiện bản sắc dân tộc và tài năng của người nghệ sĩ.

Đi kèm với điêu khắc là hội họa. Hội họa là sự phác thảo sơ bộ, hướng dẫn và truyền cảm hứng cho điêu khắc. Dựa vào hoa văn ​điêu khắc, các nhà nghiên cứu cho rằng hội họa Chăm phát triển mạnh mẽ từ xa xưa.

Về mặt kiến ​​trúc, qua các di tích đền tháp do người Chăm để lại, các nhà nghiên cứu đã đánh giá người Chăm đạt trình độ nghệ ​thuật kiến ​​trúc cao. Tháp Chàm được đánh giá ngang hàng với các di tích Angkor của Campuchia hay các đền tháp khác ở Đông ​Nam Á.

Nét đặc sắc trong di sản văn hóa phi vật thể của người Chăm là các lễ hội, trong đó Lễ hội Katê là ​​một ví dụ điển hình. Lễ hội này ​được người Chăm tổ chức theo đạo Balamôn ở tỉnh Bình Thuận và được hồi sinh vào năm 2005 tại Di tích cấp quốc gia Pô Sha ​Inư, với đầy đủ nghi lễ và những giá trị văn hóa đặc sắc được kế thừa từ lịch sử, sâu sắc. thấm nhuần tín ngưỡng tâm linh, tôn ​giáo của người Chăm.

Lễ hội mang ý nghĩa tưởng nhớ tổ tiên, cầu mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, cầu mong mối quan hệ hòa thuận, nhân sinh ​thịnh vượng, vạn vật.

Năm 2017, người Chăm ở Ninh Thuận đã được cấp giấy chứng nhận Lễ hội Katê vào danh sách di sản văn hóa phi vật thể cấp ​quốc gia. Ngày nay, lễ hội Katê không chỉ là niềm vui của người Chăm mà còn là một trong những lễ hội lớn của các dân tộc Kinh, ​Chăm, Ra Glai ở Ninh Thuận.

Mặc dù được đánh giá cao vì bảo tồn được nhiều giá trị văn hóa truyền thống ​nhưng văn hóa dân tộc Chăm vẫn đang phải đối mặt với nhiều thách thức. ​Nhiều di sản văn hóa Chăm vẫn chưa được xây dựng lại và các di sản Chăm ​đang xuống cấp nghiêm trọng. Vô số giá trị văn hóa, đặc biệt là các tác phẩm ​văn học, văn học dân gian, kinh điển và hàng vạn bản thảo cổ có nguy cơ bị thất ​truyền.

Để bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa của người Chăm, các nhà nghiên cứu ​đề xuất nâng cao nhận thức của cộng đồng người Chăm, khơi dậy niềm tự hào ​về di sản của họ, từ đó có thể dẫn đến những nỗ lực bảo tồn tốt hơn. Ngoài ra, ​chính quyền các cấp cần phát huy vai trò của các thiết chế văn hóa - tôn giáo ​truyền thống của người Chăm trong việc nâng cao đời sống văn hóa của cộng ​đồng và nâng cao hiệu quả các hoạt động văn hóa cơ sở.

Năm 2004, Thủ tướng Chính phủ ban hành Chỉ thị số 06/2004/CT-TTg tiếp tục ​đẩy mạnh phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm an ninh trật tự ở vùng dân tộc ​Chăm. Sau 15 năm thực hiện chỉ thị này, đời sống vật chất và tinh thần của ​người Chăm đã được cải thiện rõ rệt so với các dân tộc thiểu số khác.

Hơn nữa, nỗ lực nghiên cứu, sưu tầm, bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa ​truyền thống được ưu tiên, dẫn đến trình độ dân trí của người Chăm được nâng ​cao. Năm 2011, Trung tâm Triển lãm Văn hóa Chăm tại Bình Thuận được thành ​lập nhằm đáp ứng nhu cầu văn hóa của cộng đồng người Chăm và góp phần ​phát triển các sản phẩm du lịch độc đáo, thu hút khách du lịch.

Trung tâm trưng bày các hình ảnh, hiện vật về văn hóa Chăm, nông cụ, ngư cụ ​truyền thống, nghề gốm, sản phẩm dệt truyền thống và hơn 100 hiện vật quý ​hiếm, gần 400 hiện vật được phục chế và nhiều bức ảnh mô tả đời sống văn hóa ​của người Chăm. Trung tâm đã trở thành trung tâm giao lưu văn hóa, kết nối ​những nét văn hóa đặc sắc của người Chăm với bạn bè gần xa, đồng thời là ​trung tâm nghiên cứu của các học giả nghiên cứu về văn hóa Chăm.

Một trong những hoạt động nhằm tôn vinh, phát huy các giá trị văn hóa của ​người Chăm đến với nhân dân Việt Nam và bạn bè quốc tế là Ngày hội Văn hóa, ​Thể thao và Du lịch thường niên của người Chăm.